Марфемы у беларускай мове что это
Напэўна, кожны школьнік сутыкаўся з такім вызначэннем, як марфема. Гэта паняцце даволі цесна звязана з складам слова, і яго веданне дапамагае выканаць морфемный аналіз. Давайце пагаворым аб тым, што гэта такое. Разбярэмся таксама і з тым, што такое морфемный разбор.
Што такое марфема?
Марфема – гэта найменшая значная частка слова. Упершыню тэрмін быў уведзены вядомым навукоўцам Бадуэном дэ Куртэнэ яшчэ ў сярэдзіне XIX стагоддзя і выкарыстоўваецца ў лінгвістыцы да гэтага часу.
Абавязковыя марфемы
У складаных словах ёсць некалькі каранёў, да прыкладу, у слове светлоликий два кораня – святло і аблічча. Не забывайце пра гэта пры разборы слова. У асноўным складаныя словы маюць два кораня, у некаторых выпадках могуць сустракацца словы з вялікім наборам.
Неабавязковыя марфемы
Яны могуць прысутнічаць у слове ці ж няма. Пры гэтым кожная новая неабавязковая марфема надае яму новае значэнне.
Першыя два віды марфем перадаюць лексічнае і граматычнае значэнне. Флексіі ж выказваюць толькі граматычнае значэнне слова. Нават нулявы, гэта значыць не мае гукавога выражэння, канчатак паказвае, якое граматычнае значэнне мае лексема.
Прэфіксы і постфиксы
Разбярэм для пачатку тыя марфемы, якія надаюць новыя лексічныя і граматычныя адценні.
Прэфіксы заўсёды размяшчаюцца ў пачатку слова і змяняюць яго значэнне. У рускай мове налічваецца каля 70 прэфіксаў. Большасць з іх утворана ад прыназоўнікаў. У школе часта іх называюць прыстаўкамі. Кожная прыстаўка мае сваё значэнне і змяняе адценне словы. Да прыкладу, ехаць – рухацца куды-то; пад’ехаць – наблізіцца да чаго-небудзь.
Пры гэтым змяняецца лексічнае значэнне слова, але часціна мовы, да якой яно належыць, застаецца нязменнай.
Постфиксы заўсёды размяшчаюцца паміж коранем і флексией (калі яна ёсць у слове). Яны служаць не толькі для адукацыі новага значэння, але і для таго, каб утварыць новую частка прамовы. Так, з дапамогай суфікса -н- ад назоўніка лес ўзрадавалася прыметнік лясной.
Некаторыя суфіксы ўтвараюць новы адценне значэння. Так, ёсць памяншальна-ласкальных суфіксы, такія як: -ушк-, -чык-, -очк- і іншыя. З іх дапамогай утвараюцца лексемы з новым адценнем значэння. Напрыклад: вуха – вушка, палец – пальчык, кошык – корзиночка.
У слове можа быць некалькі прыставак і суфіксаў. Усё залежыць ад будовы лексемы, яе значэння. Таму, робячы разбор па морфемам словы, варта звярнуць на гэта асаблівую ўвагу.
Интерфиксы
Аснова слова
Флексіі
Дадзеныя марфемы ўжываюцца для таго, каб выказаць граматычнае значэнне. У школьнай праграме яны носяць назву канчаткаў. З іх дапамогай вызначаецца граматычнае значэнне. Для назоўнікаў гэта род, лік, склон. Флексіі прысутнічаюць ва ўсіх частках прамовы, выключаючы нязменлівыя, такія як прыслоўе, саюз, падстава. У гэтых частках прамовы яны не вылучаюцца. Ва ўсіх астатніх частках прамовы пры адсутнасці заканчэння яно прымаецца за нулявы.
Да прыкладу, у слове лес заканчэнне будзе нулявым, у слове лясы заканчэнне будзе –а. Пры гэтым заканчэнне дадзенага слова будзе выказваць тое, што дадзенае назоўнік ставіцца да множественному ліку і знаходзіцца ў назоўным склоне.
Морфемный разбор слова
1. Спачатку анализируемую лексему выпісваем з прапановы або тэксту ў тым выглядзе, у якім яна там прысутнічае.
3. Знаходзім канчатак. Для гэтага схіляем па родах або падежам, лікаў. Змяняная частка і будзе заканчэннем.
5. Знаходзім корань. Для гэтага падбіраем аднакарэнныя словы з розных частак словы.
7. Вылучаем суфіксы. Для гэтага падбіраем словы з падобнымі суфіксамі, але рознымі каранямі. Памятаеце, што некаторыя словы могуць мець некалькі прыставак і суфіксаў. Да прыкладу, слова пренеприятный мае дзве прыстаўкі: прэ-не-прыемны. А ў слове мечтательница тры суфікса: мараў-а-тэль-ница.
Вось і ўвесь разбор па саставу.
Прыклад морфемного разбору
Давайце разбярэм адно слова, каб вы ўбачылі прынцып морфемного разбору і запомнілі паслядоўнасць дзеянняў. Возьмем для пры мера прапанова: «Даўно не бачыў старога».
1. Выпісалі слова «старога».
2. Просклоняли: стары, старому – назоўнік, змянянае.
3. Просклоняли яшчэ раз: стары, старому, старымі, канчатак словы старога – а.
5. Падбіраем аднакарэнныя лексемы: старасць, старэць – корань стары.
6. У нас няма нічога перад коранем, значыць, прыстаўкі ў слове няма.
Як бачыце, нічога складанага ў разборы слова няма. Галоўнае, строга прытрымлівацца алгарытму, каб не збіцца і правільна ўсё вызначыць, а таксама разумець, што такое марфема. Прыклады з рознымі морфемами варта таксама навучыцца правільна падбіраць.
Калі ж вы сумняваецеся ў правільнасці разбору, вы заўсёды можаце знайсці морфемный слоўнік рускай мовы і паглядзець у яго, з якіх марфем складаецца тое ці іншае слова, як менавіта яно ўтворана. Вы можаце скарыстацца слоўнікамі пад рэдакцыяй Потихи З. А ці Ціханава А. Н.
такім чынам, мы даведаліся, што марфема – гэта найменшая значная частка слова, вызначылі, якія бываюць марфемы, пагаварылі аб кожнай з іх. Таксама высветлілі, як правільна рабіць морфемный разбор слова і разгледзелі прыклад гэтага разбору. Успомнілі аб слоўніках, якія дапамогуць вам праверыць правільнасць разбору слова. Спадзяемся, артыкул была вам карысная.